یکی از سنت‌های قدیمی مردم بوشهر که بیشتر در محلات قدیمی این شهر و در چهارمحل قدیمی این شهر برگزار می‌شده سنت قدیمی" دم دم سحری" است که توسط افرادی به اجرا گذاشته می‌شود.

این سنت قدیمی در زمانی که امکانات پیشرفته ای مثل ساعت زنگ دار، رادیو، تلویزیون نبوده که در سحرهای ماه مبارک رمضان، مردم با صدای آن بیدار شوند، اجرا می‌شده است.

افرادی که دم دم سحری اجرا می کرده اند، معمولا سه تا چهار نفر بوده‌اند و درحالی که یکی چراغ فانوسی به دست دارد ودیگری دمامی را به دوش می کشد به صورت گروهی اشعاری در وصف ماه رمضان می‌خواندند.

"خداوندا تو ستاری / همه خوابندتوبیداری" "به حق لا اله الاالله / همه عالم نگهداری" یکی از معروف ترین اشعاری است که در این سنت بسیار دیرینه خوانده می‌شود.

در حال حاضر به خاطر زندگی ماشینی و ظهور امکا‌نات این رسم کمرنگ شده ولی در بعضی از محله های قدیمی از جمله محله دهدشتی، کوتی، بهبهانی، شنبدی، جبری و بعضی از محله های قدیمی دیگر این رسم زنده نگه داشته شده است.

منبع:همشهری

برای دیدن فیلم این مراسم به ادامه مطلب مراجعه فرمایید.

آداب و رسوم ماه مبارک رمضان یکی از مباحث مهم در فرهنگ مردم است که ریشه در دین و مذهب دارد. مردم به صورت یک پارچه و دسته جمعی خود را برای انجام تکالیف شرعی و اسلامی آماده می سازند. آداب و رسوم مردم کاکی در ماه مبارک رمضان با سایر دیگر مناطق دشتی چندان فرقی ندارد. در این نوشتار سعی کرده ایم تا پاره ای از آداب و رسوم مردم کاکی از نظر خوانندگان گرامی و ارجمند بگذاریم.

تخته حوضی

یکی دیگر از نمایش‏های اصیل ایرانی که همگام و همپای تعزیه در جامعه ما رشد و نمو پیدا کرد نمایش تخته حوضی بود.«تخته حوضی»روی دیگر سکه‏ای بود که یک سویش‏ تعزیه بود.تعزیه به خاطر مذهبی بودنش همواره مقدس بوده و نمایشگرانش مورد عزت و احترام بوده‏اند؛اما متأسفانه تخته حوضی به دلیل این‏که ریشه در رقص و موسیقی داشته و همواره در درون خود طنز گزنده،سیاسی و نقادانه‏ای داشته،به عنوان هنری نجیب شناخته‏ نشده است و نمایشگرانش را همواره با القابی چون مطرب‏ها،دلقک‏ها،دوره‏گردها صدا زده‏اند...»13.

در بوشهر پیش از آن‏که به تخته حوضی برسیم،نمایش‏های شاد و کمیکی وجود داشته‏ که مردم معمولا در مراسم شادی آنها را اجرا می‏کرده‏اند.روشن است که در آن نمایش‏ها نه اجراکنندگان دغدغه«نمایش»داشته‏اند و نه خود نمایش باری تئاتری قوی داشته است. اما نیت«بازی»و سرگرمی،مردم را به طرف این نمایش‏ها می‏کشانده است.نکته مهم‏ دیگر درباره نمایش‏های شاد در بوشهر آن‏که مردم این سامان مردم شوخ‏طبع،ظریف و اهل خنده هستند.و به همین دلیل به این مسایل اهمیت فوق العاده نشان می‏دادند هرچند به مرور زمان شرایط و جریانات اجتماعی،سیاسی و اقتصادی به سمت و سویی رفت که‏ امروز خنداندن آدم‏های جنوب کار ساده‏ای نیست.

جنوب سرزمین غریب،شگفت و پرآیینی است،سرزمینی که شگفتی‏اش ریشه در جغرافیای محدودی دارد که در آن عده‏ای دل در گرو خاک دارند و با باد،زمین‏ و درخت سخن می‏گویند و باورها و اعتقادات‏شان آیین‏های بیابانی را موجب شده‏ است.عده‏ای دیگر اما دل در گرو دریا دارند و با آب و«آبی‏ها»گپ می‏زنند و آواز می‏خوانند و باورهای‏شان موجب زایش آیین‏های دریایی گشته است.

انسان جنوبی از سپیده‏دم نخستین تارخی با این آیین‏ها زیسته،نفس کشیده و این زندگی‏ توأمان«فرهنگی خاص»را برایش رقم زده است.

به همین سبب نمایش‏های سنتی برآمده،از دل این فرهنگ خاص شاخصه‏های قومی، بومی و اقلیمی دارند.این مقاله تلاش می‏کند ضمن بررسی کلی آیین‏ها در استان بوشهر ویژگی‏های نمایش‏های سنتی این استان را مورد مطالعه قرار دهد.

....

بااین‏حال تعزیه(شبیه‏خوانی)در بوشهر نسبت به سایر نقاط کشور شاخصه‏های منحصر به فرد و یگانه‏ای دارد.مهم‏ترین شاخصه‏ها عبارتند از:

الف)برجسته‏ترین نکته‏ای که در تعزیه بوشهر دیده می‏شود و در هیچ نقطه‏ای از مملکت‏ همانندی ندارد حضور شبیه‏خوانان زن در نقش‏های زنان در مجالس تعزیه است.این نکته‏ از دیرباز در تعزیه بوشهر وجود داشته و متعلق به مثلا یک دهه اخیر نیست.

اگر باور داشته باشیم که«نمایش در آغاز،از تحول رسم‏ها و نیایش‏های مذهبی بیرون آمده»4است،بی‏گمان سرزمینی چون

جنوب ایران که مردمانش از سپیده دم تاریخ،با آیین‏ها،رسم‏ها و نیایش‏های مذهبی بر بالیده و همواره به عنوان نیازی مبرم با آنها و در دل آن‏ها زیسته‏اند،سرزمینی است سرشار از رگ و ریشه‏های‏ نمایشی.آیین‏های مختلفی که در ایام مختلف سال در این منطقه‏ برگزار می‏شود،بارزترین مثال این نکته است.مراسم بازخواهی، زار،مراسم خاک سپاری،ازدواج،عزاداری و...مهم‏ترین این آیین‏ها به شمار می‏روند و از نخستین روزهای تاریخ مردم این خطه،با آن‏ها زیست کرده‏اند.علاوه بر آیین‏ها،بازی‏های محلی نیز از خاستگاه‏های‏ هنر نمایش به شمار می‏رود و به شکل غریبی با مردم این سامان‏ در هم آمیخته است.نمایش‏های کمیک و هنر یگانه و بی‏بدیل تعزیه‏ نیز،به لحاظ قدمت دور و درازشان،به عنوان خاستگاه‏های این هنر به‏ شمار می‏روند.

در میان آیین‏های بی‏شماری که مردم جنوب در درازنای تاریخ با آنها زیسته و می‏زی‏اند، آیین‏های سوگ به لحاظ فرم و شکل اجرایی برجسته‏تر از سایر آیین‏ها دیده می‏شوند. این آیین‏ها ضمن داشتن ساختار اجرایی قدرتمند،گسترده بیشتری در جنوب دارند چرا که‏ به شدت با اعتقادات و باورهای مذهبی جنوبیان گره خورده‏اند.هرچند آیین‏ها سوگ در مرگ عزیزان از دست رفته شکل و شمایل خاص و منحصر به فردی دارد اما آیین‏های‏ سوگ مربوط سرور و سالار شهیدان حضرت ابا عبد اللّه الحسین(ع)به دلیل حضور گسترده و همگانی مردم رنگ و بویی دیگر دارد.

هرچند می‏توان بارزترین دلیل اجرای قدرتمند آیین‏های سوگ در این دیار را گره‏ خوردن آن با ایمان و اعتقادات مذهبی مربوط دانست اما نکته دیگری که نمی‏توان از آن به سادگی گذشت،نزدیکی این نقطه از کشور با تمدن بین النهرین است.می‏دانیم‏ که«آیین سوگ یک آیین بین النهرینی است.یعنی آیین‏های سوگ از این نقطه آغاز شده‏اند.»3و بعید نیست که این فاصله نزدیک موجب این تأثیر شگرف شده باشد.برای‏ این فرضیه چند دلیل می‏توان بیان کرد:

الف)اول این‏که بررسی مطالعات تطبیقی نشان می‏دهد که شباهت‏های فراوانی است‏ میان آن‏چه در ادبیات شفاهی جنوب؛مثلا منمنداس،یا دی‏زنگر و..با آن‏چه در تمدن‏ بین النهرین مثلا چیزی شبیه«آل»وجود دارد.

ب)تمام نقاطی که در حد فاصل بین تمدن بین النهرین تا بوشهر امروزی قرار دارند بر خلاف سایر نقاط دیگر آیین‏های سوگ بسیار قوی دارند.مثل آیین‏های سوگ اقدام‏ مختلف در استان خوزستان از جمله اقدام بختیاری که می‏تواند نتیجه این تأثیر باشد.

ج)«این‏ها نتیجه تأثیرهایی است که ما از فرهنگ آن سوی بین النهرین داشتیم که احتمالا از سمت جنوب خلیج فارس است،چون معمولا فرهنگ‏ها در مناطق مرزی باهم‏ تداخل‏هایی دارند»4

نکته مهم دیگر درباره آیین‏های سوگ در استان بوشهر،نقش مهم زنان در برگزاری

استان بوشهر به لحاظ جغرافیایی در آغوش«دریا»و در دامن«بیابان»قرار گرفته است.بخشی از مردمانش دل‏ در گرو«آب»دارند و برخی دیگر دل در گرو«خاک».از صبحدم نخست تاریخ مردم این سامان برای زنده‏ ماندن به جدال با طبیعت پرداخته‏اند،عده‏ای به ستیز با دریا برخاسته،عده‏ای پنجه در«خاک»کرده‏اند.

آنها که به ستیز با دریا رفته بودند خود را در مقابل عظمت آن کوچک دیدند،به ناچار دست به دامان نیروهای‏ فوق طبیعی شدند،آنها با دریا و آب گپ زدند،گپ‏ها آواز شد،آوازها آهنگین،دست‏ها به آسمان رفت.هوا را شکافت،بدن‏ها به حرکت درآمد،حرکات موزون شد،باورها به میان آمد،اعتقاد آوازها را محکم کرد و سرانجام دریا«رحیم شد»،هرچه داشت به انسان‏ها داد و بدین‏سان«نیازها»با تکیه بر«ایمان»برآورده شد و این‏ گونه«آیین‏های دریایی»پدیدار گشت.

بندر کهن و سال‏دار بوشهر که چون نهنگی در آغوش آب‏ خسبیده است شهر پر رمز و رازی است.اگر آن را از دریا سوار بر موج‏ها بنگری،شهر مخوف و راز آلودی است،اگر از فراز آن را بنگری تکه زمینی می‏بینی که گویا به حریم دریا تجاوز کرده است، ولی اگر در دل آن و از کنارش بنگری،آن را بندری زیبا،جذاب، دیدنی و شگفت‏انگیز می‏بینی.

مقاله ای کوتاه از علی رضا رزم گیر

در رسالهء پایان تحصیلی دوستی،-که برخی واژه‏های لهجه کاکی*را در آن‏گردآوری نموده بود و ترانه‏ای چند از سرایندگان که نامشان معلوم نیست در پایان‏آن آورده است این ترانه را دیدم که روی هم هشت بیست است و من سه چهار بیتش راکه موردنظرم است نقل می‏کنم:

م سلم سمبل گلنار نرگس‏[ترجمه:ای سرو من و ای غنچه گل انار من و ای نرگس من‏]

mo salmo sombolo golna?ro narges

اگ چشاش ت دی نممیت‏2هرگس‏3[ترجمه:اگر چشم او بتو افتاد من هیچوقت راضی نمی‏شوم‏]

ege cesa?s to di nommito harges

در این منطقه نژادهای بومی می‏زیسته‏اند و علاوه‏بر نژاد مدیترانه‏ای نژادهای دیگری مانند در اویدی،سیاه پوس،سامی،عیلامی،سومری،نورودیک،عرب،لر و بهبهانی در سرزمین بوشهر سکونت داشته،و یا به‏مرور به این منطقه مهاجرت کرده‏اند.در استان بوشهر،عرب‏ها،لرها و طوایف مخلوط مانند بهبهانی‏ها ساکن‏هستند که در اثر اختلاط یک نوع نژاد خاص را به وجودآورده‏اند و به بوشهری معروف شده‏اند.1

تقریبا تمام مردم این استان به زبان فارسی و باگویش محلی خود تکلم می‏کنند.لهجه‏ها در روستاهابیشتر از شهرها متنوع و مشهورند و بین آنهااختلاف‏هایی نیز به چشم می‏خورد.برخی از اهالی‏جزیره خارک،شیف و بنادر کنگان و عسلویه نیز به زبان‏عربی صحبت می‏کنند.

پوشاک براساس وضع و اقلیم جغرافیایی،ذوق وسلیقه،مذهب و اعتقادات و طرز زندگانی و آداب و رسوم‏به وجود می‏آید.پوشاک مردم استان بوشهر نیز براساس‏عوامل ذکر شده شکل گرفته است.بنا به وضع‏جغرافیایی استان بوشهر که به دو ناحیهء کوهستانی وجلگه‏ای تقسیم می‏شود دو حوزه فرهنگی برمبنای‏پوشاک سنتی مردم آن می‏توان در این استان از هم‏تشخیص داد.

چند روز قبل که شماره‏ی هشتم به‏دستم رسید،بعد از مطالعه‏ی صفحات اول،شعر معروف عقاب اثر زنده‏یاد استاد خانلری‏جلب توجهم کرد که آن نیز موجب‏تجدید خاطره‏یی بسیار شیرین از گذشته‏های‏دور زندگی‏ام شد.

در سال 1336 و در آغاز کار پزشکی‏بنابر تعهد خدمتی که با وزارت بهداری‏داشتم،محل خدمتم در بخش محروم ودور افتاده‏ی خورموج در ناحیه‏ی جنوب غربی‏یعنی بخشی از توابع بندر بوشهر موسوم به‏سرزمین دشتی تعیین شد که با زحمت‏فراوان راه رفتن به آن‏جا را جست‏وجو و بعداز چند روز طی طریق به آن‏جا رسیدم.سرزمینی که از همه‏ی تسهیلات زیستی‏محروم بود،یعنی نه راه،نه آب،نه برق و نه‏حتا حمام داشت و تنها دارای آفتاب بود ونخل و مردمی خون‏گرم و مهربان.

یکی از آداب و رسوم مردم بندر طاهری مراسم سوگواری و عزاداری سالار شهیدان امام حسین (ع) است که همانند دیگر شهر های ایران در این شهر برگزار می شود .

مردم دشتی و خورموج مردمی مهربان و خونگرم و در عین حال مهمان نواز، بی ریا، صادق، متدین و در انجام مراسمات مذهبی گوناگون جدی و در مواقع غم و شادی شریک و غمخوار یکدیگرند . این خصوصیات و طبع بلند، الهام گرفته از یک فرهنگ غنی و نشات گرفته از تمدن پر شکوه ایرانی و اسلامی است.

 این شهرستان در دوره ایلامی ها، هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان و ساسانیان آباد بوده است. این منطقه در عهد ساسانیان تلاش بارزتری در جهت موجودیت خویش در صحنه تاریخ و تمدن ایران زمین دارد.

برازجان به معنی جایگاه منسوب گرازان است: نگارنده که نظرم در مصاحبت با دوستمان چمنکار به برازجان معطوف شد. در همان نگاه اول جزء براز در این نام را علی الاصول صورتی از نام گراز (وراز پهلوی) تشخیص دادم. در ویکیپدیای فارسی هم در شرح جاذبه های طبیعی برازجان در ردیف اول حیوانات بومی ذکر شده است. لذا مسلم به نظر میرسد. نام برازجان در اصل ورازگان بوده است که طبق قاعده تبدیل حروفات پهلوی به فارسی دری تبدیل به وراز شده است. به احتمال زیاد این معنی نام عیلامی آنجا نیز بوده است. چه شواهد دال بر قدمت دیرین این شهر می باشند.

آئین شمع زنی یکی از آئینهای کهن بوشهر است که شب عاشورا در مکانهای مقدس و کوچه های قدیمی به یاد درگذشتگان و خوبان برپا می شود و بهانه ای برای راز و نیاز با معبود است.

آوای غم انگیز نوحه خوانی و نوازندگی سنج و دمام  بوشهری ها در ماه محرم و صفر حکایت از دردها و غمهای فراوان آنها دارد. سینه زنی در بوشهر و سایر شهرهای خطه جنوب با شکوه خاصی برگزار می شود.

محسن شریفیان یکی از بهترین آهنگسازان و نوازندگان موسیقی فولک ایران است که علاوه بر فعالیت‌های فراوان در اجرای کنسرت و ارائه آلبوم‌های موسیقی، به پژوهش و تحقیق جدی در زمینه موسیقی منطقه خود یعنی بوشهر پرداخته و این بررسی‌ها را در کتاب‌هایی تحت عنواین «اهل ماتم» و «اهل زمین» منتشر کرده است. شریفیان سرپرست گروه لیان است که در جشنواره‌های متفاوتی در سراسر دنیا شرکت کرده و امروز یکی از نمادهای موسیقی متنوع ایران در دنیا به شمار می‌رود.

سوگواری امروزی و موسیقی ویژه آن در استان بوشهر که اغلب در کنار آیین‌های مذهب تشیع تداوم یافته و معمولاً در مراسم عزاداری بزرگان مذهبی تا به امروز باقی مانده، یکی از باسابقه‌ترین انواع مراسم مذهبی و موسیقایی ایران محسوب می‌شود؛ مراسمی که با آداب ویژه‌ای برگزار می‌شود و بخش‌های خاص خود را دارد.

اگر به جنوب کشور سفر کرده و با مردم این ناحیه و عادت هایشان آشنا باشید، حتما می دانید که...

خورش بامیه یکی از غذاهای اصلی آنهاست؛ خورشی که معمولا جنوبی ها وقتی میهمان عزیزی دارند، آن را طبخ می کنند و سر سفره می گذارند. بامیه، سبزی ای که بهترین وقت برای ذخیره کردنش اواخر تابستان است، ارزش های غذایی فراوانی دارد که در «دستور غذا»ی این هفته با آن آشنا خواهید شد.

● طرز تهیه

ابتدا پیاز را کمی در روغن تفت بدهید و سپس گوشت ها را اضافه کنید. بعد، نمک و زردچوبه را بیفزایید و در پایان به اندازه ۳ لیوان آب در قابلمه بریزید تا گوشت ها بر اثر جوشیدن آب، مغز پخت شوند. پس از نیم پزشدن گوشت، به آن لپه، بامیه و گوجه فرنگی های خرد شده را همراه زعفران آب کرده اضافه کنید. بعد از ۴۰ دقیقه می توانید خورش تان را سرو کنید.