عناصر تشکیل دهنده بناها در بافت قدیم‏ بوشهر از دو منظر قابل بررسی‏اند:دسته اول‏ عناصری که جنبه کاربردی دارند و دسته‏ دوم عناصری که واجد جنبه‏ای تزیینی‏اند.

بررسی دقیق نشان دهنده این امر است که‏ عناصر کابردی بیش از عناصر تزیینی‏ اهمیت داشته‏اند؛به‏طور کلی،می‏توان عناصر تشکیل دهنده بناها در بافت قدیم را این‏گونه‏ ذکر کرد:

1.ورودی؛2.حیاط مرکزی؛3.اتاق‏ها؛ 4.تراس و شناشیر؛5.پشت بام و جان پناه؛ 6.جرز و فرو رفتگی بدنه‏ها؛7.سایه‏بان و شبکه‏های چوبی؛8.باز شوها؛9.بادگیرها؛ 01.پله‏ها؛و11.نرده‏ها و معجرها.

مهم‏ترین عوامل مؤثر در شکل‏گیری‏ بافت قدیم بوشهر را می‏توان«اقلیم»،«شکل‏ زمین»و«وضعیت امنیتی»نام برد.

الف)اقلیم

بوشهر در بیش‏تر ایام سال آب و هوای گرم و مربوط دارد و رطوبت بیش از حد و گرمای‏ طاقت فرسایش باعث شده تا بافت قدیم در جدال با این ویژگی و برای کاهش اثرات‏ آن ساخته شود؛به همین دلیل،کوچه‏های‏ بافت قدیم بسیار باریک و ساختمان‏های دو طرف کوچه‏ها بسیار بلند است.این بلندی‏ باعث شده که کوچه‏ها همواره سایه داشته‏ باشند و نور خورشید مستقیما به آن‏ها نتابد. از سوی دیگر باریک بودن کوچه‏ها باعث‏ می‏شود که هوا در آن‏ها جریان پیدا کند و رطوبت به حد اقل برسد.نکته مهم دیگری‏ که در تأثیر اقلیم خاص شهر در بافت قدیم‏ آن مشهود است،رنگ ساختمان‏ها است که‏ برای انعکاس دادن و جذب نکردن گرما سفید است.

این بخش یکی از مناطق آباد وقدیمی ومشهور دشتی است در قبل از اسلام جزء سرزمین پهناور ((ماندستان)) می گفتند وجایگاه دو طایفه مشهور بوده یکی طایفه شیخیان ودیگری
حاجیانی درهمین عصروهنگامی که افغانها به ایران حمله کرده و بر آن استیلا پیدا می
کنند رئیس جمال حاجیانی مالک ای ناحیه می گردد. خوانین حاجیانی همه منطقه را
پایگاه اصلی خود قرار داده وبه مرور ایام از راه جنگ یا مسالحت آمیز نواحی اطراف
یعنی سنا،طسوج،بلوک،بردستانوآخرالامر خورموج ضمیمه ماندستان کرده وبلوک دشتی را
بوجود آوردند.

مولف فارسنامه ابنبلخی نام قدیمی دیّر را نجیرم یا نجیرام ذکر کرده است.در نقشه های قدیمی بویژه درنقشه ای که در کتاب جغرافیای تاریـــخی بندر ســـیراف درج نموده ،محل کــنونی بندردیّر را بنام نجــــیرم ثبـــــت شده است .

در سال 1385 کشتی تاریخی هزاران ساله ای در آب های خلیج فارس کشف شد که سندی دیگر بود بر ایرانی بودن نام این شاخاب بزرگ جهان ، اما هم اکنون پس از گذشت 5 سال، این گواه زنده تاریخی در عمق 70 متری آبهای خلیج فارس رها شده و جالب اینکه تلاشی هم در خصوص بیرون آوردن آن صورت نمی گیرد!

واژه دلوار به معنای " دلاور " است كه گاه " دلبار" هم گفته می شود . شغل مردم دلوار اغلب ماهیگیری و سفر به شیخ نشینهاست. موقعیت دلوار بگونه ای است كه كشتیهای بزرگ می توانند در ساحل آن پهلو بگیرند و به همین لحاظ در مقاطعی از تاریخ ایران نامی از آن ذكر شده است .

در خاموشی نخبگان دشتی و در هنگامه ای که حتی برای تصدی فرمانداری این شهرستان کاندیدایی از جمع نخبگان این شهرستان مطرح نیست و در سر و صدای انبوه ابزارهای اطلاع رسانی جمعی، خبری با این عنوان بر روی خروجی برخی سایتهای اطلاع رسانی استان قرار گرفت و با استقبال روزنامه دولتی ایران در صفحه ایران زمین درج شد ، <>.

منطقه خاییزدر جنوب شرقی شهرستان تنگستان به وسعت تقریبی 31000 هكتار قراردارد.این منطقه از شمال به رودخانه باهوش و ارتفاعات قلعه دختر ،از جنوببهارتفاعات بیرمی ،از شرق به كوه سرخ و از غرب به تپه ماهورها وكوههای كمارتفاعمشرف به اهرم ختم می شود. این منطقه كوهستانی محدوده ای از رشتهكوههایزاگرس،ارتفاعات بوشكان است . بالاترین ارتفاع منطقه 1950 متر میباشداین ارتفاع بام استان است..

حدود صد سال پیش در استان بوشهر شهرستان دشتی شهر کاکی در کنار رودخانه منددهکده بوجود آمد که مردم آن از راه کشاورزی و دامداری مختصری امرار معاشمی کردند.

فارس باستان ، پایتخت سلسله های بزرگ از پیش از اسلام به دوره اسلامی ، اشغال بخش وسیعی از جنوب ایران و دارای جاده های متعدد و قابل توجهی را به مقاصد مختلف. مطالعه حاضر تلاشی برای ردیابی بخشی از جاده ای در غرب فارس ، جاده باستانی بیشاپور به  برازجان است که در دوره ساسانی (224-651 میلادی) ساخته شده است.

 نام تاریخی این خلیج، در زبان‌های گوناگون، ترجمه عبارت «خلیج فارس» یا «دریای پارس» بوده‌است.این قسمت از دریاها عموما خلیج فارس نام دارد اما در اقدامی بحث برانگیز توسط مناطق عرب‌نشینِ این خلیج در زبان عربی «خلیج عربی» یا «خلیج» نامیده شده‌است. و همچنین توسط ترکیه از خلیج بصره استفاده شده‌است ؛ هرچند که هیچ کدام از این نام‌ها(خلیج،خلیج عربی و خلیج بصره) در سطح بین‌المللی به رسمیت شناخته نشده‌است.

به سبب وجود منابع سرشار نفت و گاز در خلیج فارس و سواحل آن، این آبراهه در سطح بین‌المللی، منطقه‌ای مهم و راهبردی بشمار می‌آید.

امواج زیبا ، همراه با نسیم ملایم وزش بادها که قطرلت ریز آب دریا را به صورت ساحل نشینان و مرز داران رشید خطه خلیج همیشه فارس می تراود طراوت و شادابی خاصی به این چهره های زیبا و نیم سوخته داده است ، اینجا سیراف است . 

گنبد نمکی جاشک در فاصله 144 کیلومتری جنوب شرق بندر بوشهر و 15 كیلومتری كاكی یکی از بزرگ‌ترین و فعالترین و زیباترین گنبدهای نمکی ایران است.

گنبدهای نمکی در سطح وسیعی از ارتفاعات زاگرس وایران مرکزی رخنمون شده‌است بطوریکه قریب به 114 گنبد نمکی در نواحی جنوب ایران بویژه در استان‌های هرمزگان وبوشهر دیده می‌شود.

قله این کوه نمکی 1350 متر از دشت اطراف خودبالاتر است. این کوه 12 کیلو متر درازا و 4.5 کیلو متر پهنا دارد.

بهار آمد گلستان شد مطرا  ¤¤¤ شدند از نو عَنادل مست و شیدا

جوانی كاش فایز بُد چو گلشن ¤¤¤ كه هر ساله شدی سر سبز و خضرا

                                                                                          (فایز دشتی)

شهرستان دشتستان وسیع ترین و پرجمعیت ترین شهرستان استان بوشهر، به مركزیت برازجان، در مدارهای ۵۱ درجه و ۱۲ دقیقه طول و ۲۹ درجه و ۱۶ دقیقه جغرافیایی قرار دارد. همسایگان آن در شمال گناوه، در غرب بوشهر، در جنوب تنگستان و در شرق استان فارس است. وسعت دشتستان ۶‎/۳۷۱ كیلومتر مربع و جمعیت آن بیش از ۲۹۰‎/۰۰۰ نفر است. این شهرستان تقریباً در وسط راه های ارتباطی شمال به جنوب استان قرار دارد؛ همچنین جاده شیراز - بوشهر از میان آن می گذرد. دشتستان دارای ۷ شهر، ۵بخش و ۱۹۲ روستا است. كوهستان گیسكان با دو قله گیسكان (به ارتفاع: ۲۶۰۰) و قله بزپر (به ارتفاع: ۱۴۲۰ متر) در شرق برازجان قرار دارد؛ دو رود دالكی و شاپور سیراب كننده دشتستان پنهاورند. دمای دشتستان بین ۰ تا ۵۰درجه در طول سال متغیر است؛ بارش سالانه نیز حدود ۲۵۰ میلیمتر است. نژاد اهالی اكثریت پارس و گویش آنها پارسی آمیخته با لری است. برازجان، مركز دشتستان، دومین شهر بزرگ استان بیش از ۱۵۵‎/۰۰۰نفر جمعیت و ۱۵۳۸ هكتار وسعت دارد كه در نزدیكی كوهستان گیسكان واقع شده است.

اینقلعه در روستای لاور و در کوه قرار دارد سه طرف آن پرتگاه و یک طرف آن راه دارد.که البته گذر از این راه به سختی صورت می گیرد چنین گفته شده که این مکان محلفرمانروایی زنی قدرتمند بوده که سالها بر لاور و اطراف حکومت کرده است. این قلعهاکنون خرابه ای بیش نیست. به نظرنگارنده ، چیزی که اکنون ، بنام قلعه دختر معروفشده ، یکی از نیایشگاههای عصر ساسانی و محلی برای راز و نیاز ، آناهیتا ( خدایباران ) بوده و منظور از دختر هم همین آناهیتا است.

اگر تصور کنیم که روزی استان بوشهر به قطب اقتصادی و یا گردشگری ایران در خواهد آمد چه احساسی به ما دست خواهد داد؟‌ این تصور چندان هم دور از واقعیت نیست . چرا که بندر دبی با ویژگی هایی شبیه به بوشهر هم اکنون با فاصله ای نه چندان دور از بوشهر و با مساحتی کوچکتر از بوشهر سالیانه پذیرای دو میلیون گردشگر است .

 

بافت قدیم بوشهر، ساختار معماری ارزشمندی از دوره افشاریه در سواحل خلیج فارس است. این بافت به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد آن در ساختار شهری و معماری و همچنین استقرار كنسولگری‌های اروپایی در دوره قاجار از جمله معدود بافت‌های تاریخی كشور است. شهر قدیم بوشهر در اصل، دارای 4 محله دهدشتی، شنبدی، كوتی و بهمنی است كه مجموعا ساختار شهری منسجمی را در این منطقه ارایه می‌كند. از ظر معماری، ساختمان‌های سفید رنگ دو طبقه، با شیشه‌های رنگی، متناسب با جهت وزش باد كه به ویژه در فصول گرم، هدایت باد و تلطیف هوا را میسر می‌ساخته، نمونه‌ای بی‌نظیر از هوشمندی و ابتكار ایرانی در معماری جنوب ایران است.